Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy

CHOROBY

 

ZGORZEL SIEWEK RZEPAKU

  Sprawca: choroba pochodzenia grzybowego (Fusarium spp., Rhizoctonia solani, Alternaria spp.)

  Szkodliwość: Choroba występuje często po niestarannej uprawie, zwłaszcza na glebach ciężkich, zlewnych. Dodatkowymi czynnikami zwiększającymi zagrożenie rozprzestrzeniania się zgorzeli siewek są: zimna i deszczowa pogoda po siewie, zaskorupienie gleby oraz niewłaściwy płodozmian. W przypadku porażenia o małym nasileniu można obserwować opóźnienie wschodów i słabą kondycję roślin po wschodach. Niesie to za sobą ryzyko wymarznięcia roślin po wschodach.  Może dojść do placowego lub rzędowego przerzedzenia plantacji. Choroba rozwija się w tkance martwej lub pierwotnie zniszczonej pod wpływem toksyn wytwarzanych przez sprawcę.

  Objawy: Sprawca może uszkadzać roślinę jeszcze przed wschodami. Siewka zamiera przed wzejściem lub posiada chlorotyczne liścienie tuż po wschodzie. Na korzonkach i kiełkach roślin pojawiają się brunatne przebarwienia, które z czasem zaczynają zajmować cały obwód organu. Takie objawy mogą również wystąpić po wschodach. Kolejnym etapem choroby jest przewężenie łodyżki, która początkowo zaczyna przybierać brunatna barwę, a ostatecznie czernieje. W efekcie liścienie i pierwsze liście przy nawet najmniejszych niedoborach wody zaczynają więdnąć, a sama roślina przewraca się i zamiera.

  Podobne objawy występują w przypadku: fizjologicznych chorób wywołanych zaskorupieniem gleby; zalanie gleby po siewie; zbyt głęboki siew; zbyt niskie pH gleby; żerowanie szkodników glebowych np. śmietki kapuścianej, objawy niedoborów składników pokarmowych.

  Zapobieganie: Wysiew zdrowych nasion w odpowiednim terminie, z zachowaniem norm wysiewu i właściwej głębokości; przestrzeganie minimalnego trzyletniego zmianowania, zbilansowane nawożenie organiczne

MĄCZNIAK RZEKOMY KRZYŻOWYCH

  Sprawca: Hyaloperonospora brassicae i Hyaloperonospora parasitica, grzybopodobne lęgniowce

  Szkodliwość: Choroba stwarza bardzo duże zagrożenie podczas wschodów rzepaku. Jej rozwojowi sprzyja duża wilgotność gleby i powietrza. Atakuje najczęściej plantacje zasiane w niewłaściwych terminach agrotechnicznych, znajdujące się w obniżeniach terenu lub miejscach zacienionych oraz w przypadku częstej uprawy rzepaku i roślin kapustnych po sobie. Pojawienie się symptomów w fazie liścieni lub kilku liści może powodować osłabienie lub zamieranie roślin oraz przerzedzenia plantacji. Choroba przyczynia się do zmniejszenia powierzchni asymilacyjnej liści.

 Objawy: Choroba pojawia się nagle i nie jest od razu zauważalna. Początkowo zaczynają żółknąć i opadać liście. Objawy stają się bardziej widoczne w warunkach zwiększonej wilgotności powietrza. Na spodniej stronie liści powstaje szary nalot struktur grzyba, a na górnej stronie blaszki, w miejscu wystąpienia nalotu, pojawiają się żółte plamy z nieregularną, brunatną obwódką.

  Podobne objawy występują w przypadku: suchej zgnilizny kapustnych; szarej pleśni, czerni krzyżowych; cylindrosporiozy w początkowym okresie rozwoju, niedoborów składników pokarmowych – magnezu, początkowych objawów braku azotu; żerowania innych szkodników np. śmietki kapuścianej.

  Zapobieganie: wysiew zdrowych nasion; stosowanie optymalnej normy i terminu wysiewu nasion; izolacja przestrzenna form jarych od ozimych; niszczenie resztek pożniwnych i samosiewów rzepaku.

MĄCZNIAK PRAWDZIWY RZEPAKU

  Sprawca: grzyb Erysiphe cruciferarum Opiz ex L. Junell (E. polygoni De Candolle)

  Szkodliwość: Zainfekowane organy mają utrudnione procesy asymilacji i mogą być źródłem choroby dla innych roślin. Porażone łuszczyny są słabo wykształcone, wydają drobne nasiona lub przedwcześnie pękają. Grzyb wywołujący chorobę rozwija się podczas ciepłej pogody, już jesienią, ale najczęściej w okresie kwitnienia i dojrzewania roślin.

  Objawy:  Na liściach, głównie na górnej stronie blaszki, pojawiają się nieregularne, białe powierzchnie grzybni, przypominające mączysty nalot. Z czasem grzybnia rozrasta się i obejmuje całe blaszki liści, przyczyniając się do ograniczenia powierzchni asymilacyjnej. Silne porażone liście żółkną i zamierają. Na dolnej stronie blaszki liściowej, w miejscu rozwijającej się grzybni, często obserwuje się czerwonawe przebarwienie tkanki. Na łodydze i łuszczynach również występuje mączysty, biały nalot, który rozrasta się i stopniowo zajmuje coraz większą powierzchnię. Sprawca choroby żyje i rozwija się wyłącznie na powierzchniowych tkankach roślin. Infekcji przez E. cruciferarum sprzyjają duże wahania wilgotności i temperatury powietrza pomiędzy nocą i dniem, wysokie nawożenie azotem i długotrwałe zwilżenie liści. Patogen zimuje na pozostawionych resztkach roślinnych lub na innych roślinach z rodziny kapustowatych. Najczęściej rozprzestrzenia się przez zarodniki konidialne przenoszone przez wiatr.

  Podobne objawy występują w przypadku: cylindrosporiozy, mączniaka rzekomego (należy zauważyć, że mączniak rzekomy pokrywa nalotem tylko dolną stronę blaszki liściowej, a mączniak prawdziwy obydwie strony blaszki), białej plamistości liści, szarej pleśni na łuszczynach.

  Zapobieganie: prawidłowa agrotechnika, w tym: odpowiedni płodozmian, siew w optymalnym terminie w zalecanej normie, zrównoważone nawożenie PK, dozwolone nawożenie azotowe, dokarmianie dolistnie siarką, izolacja przestrzenna z roślinami kapustnymi, zwalczenie samosiewów rzepaku i chwastów kapustnych (np. tasznik, tobołki, gorczyca polna, rzodkiew świrzepa). Minimalne trzyletnie zmianowanie.

  Zalecenia: Siarkol 80 WG, Siarkol 800 SC, Siarkol Bis 80 WG, Serenade ASO

ZGNILIZNA TWARDZIKOWA

  Sprawca: Sclerotinia sclerotiorum

  Szkodliwość: Jedna z najważniejszych chorób rzepaku. Sprawcą choroby jest grzyb, który rozwija się w temperaturze 5-25^°C (optymalny zakres temperatur to 16–22^°C). Jego rozprzestrzenianiu sprzyja wysoka wilgotność powietrza i gleby. Na plantacjach, które nie są chronione może on powodować straty plonu sięgające nawet 70%. Patogen uszkadza łodygi, odcinając dopływ wody oraz składników pokarmowych, przez co nie docierają one do łuszczyn. Wskutek choroby może dochodzić do wyłamywania i wylegania łodyg. Źródło choroby stanowią sklerocja, które znajdują się w resztkach pożniwnych, w glebie oraz w materiale siewnym.

  Objawy: Infekcja najczęściej zachodzi w fazie kwitnienia rzepaku. Płatki kwiatowe opadające na liście stają się pożywką dla kiełkujących zarodników grzybów. Rozwój sprawcy wywołującego chorobę przebiega szybko. Pierwsze objawy można obserwować na łodygach oraz bocznych rozgałęzieniach. Zazwyczaj ma to miejsce w drugiej połowie kwitnienia rzepaku. W miejscu infekcji widoczne są wodniste, szaro-białe plamy. Niekiedy są one koncentrycznie strefowane, z czasem powiększają się i zaczynają obejmować cały obwód łodygi. W miarę rozwoju choroby w miejscach pojawiania się plam zaczyna uwidaczniać się wyraźnie odcinająca się od tła gęsta, biała grzybnia. Po rozcięciu łodygi można znaleźć przetrwalniki grzyba, których wielkość waha się w zakresie od kilku mm do 2 cm. Cechą charakterystyczną, po której można zidentyfikować zlokalizowane wewnątrz łodygi przetrwalniki, jest ich barwa i stopień twardości – początkowo są one koloru kremowego i są dość miękkie, następnie zmieniają kolor na szary, a na samym końcu przybierają kolor czarny i są twarde. Porażona łodyga powyżej powstałych zmian chorobowych często zasycha i się wyłamuje.

  Podobne objawy występujące w przypadku: pierwsze objawy zgnilizny twardzikowej mogą być podobne do objawów szarej pleśni na łodygach.

  Zapobieganie: wybór odmian o podwyższonej odporności; siew nasion kwalifikowanych, wolnych od przetrwalników grzyba; stosowanie właściwego płodozmianu; wapnowanie; unikanie roślin dwuliściennych (np. łubinu czy słonecznika) jako przedplonu; głęboka orka; zwalczanie chwastów dwuliściennych; zbilansowane nawożenie.

  Zalecenia: Lalstop Constans WG, Xilon, Polygreen Fungicide WP, Serenade ASO

CZERŃ KRZYŻOWYCH

 

Sprawca: Choroba ta jest wywoływana przez grzyby rodzaju Alternaria: Alternaria alternata, Alternaria brassicae, Alternaria brassicicola i Alternaria raphani

Szkodliwość i objawy: Choroba może przyczyniać się do osłabienia rośliny, od fazy liścieni i pierwszych liści właściwych. Początkowo występują drobne czarne plamki. Wraz ze wzrostem rośliny pojawiają się brunatne lub czarne plamy niewielkich rozmiarów z żółtą otoczką lub rozległą chlorozą. Z czasem plamy powiększają się i widać na nich koncentrycznie przemienne strefy jasne z ciemnymi. Plamy mogą opanowywać cały organ. Występowaniu choroby sprzyja częsta uprawa rzepaku i kapustowatych, duża wilgotność gleby i powietrza, jak również osłabienie roślin wywołane przez inne czynniki.

Podobne objawy występują w przypadku: zgorzeli siewek; na liściach - mączniaka rzekomego, suchej zgnilizny kapustnych, szarej pleśni na liściach; na łodygach - suchej zgnilizny kapustnych i cylindrosporiozy.

Zapobieganie: właściwa agrotechnika, w tym niszczenie resztek pożniwnych przez staranne wykonanie podorywki i głębokiej orki; przerwa w uprawie rzepaku na tym samym polu przez co najmniej 3-4 lata; izolacja przestrzenna form jarych od ozimych.

SZARA PLEŚŃ

Sprawca: grzyb Botryolinia fuckeliana (B. cinerea)

Szkodliwość: Patogen infekuje rzepak przez cały okres jego rozwoju. Największe szkody powoduje podczas kwitnienia i tworzenia łuszczyn. Rozwojowi choroby sprzyja: wilgotna i chłodna pogoda, duże zagęszczenie roślin i wybujałe rośliny na plantacji. Nasilenie choroby występuje późną jesienią i wczesną wiosną.

Objawy: Na liściach, ogonkach liściowych i zawiązkach pędów występują wodniste, nieregularne plamy. Roślina w tych miejscach gnije. Plamy na porażonych częściach roślin zwykle pokryte są szarobrązowym nalotem grzybni z zarodnikami konidialnymi. Liście, ogonki liściowe, stożki wzrostu i pąki deformują się. Na szyjkach korzeniowych i łodygach uszkodzonych przez mróz lub szkodniki objawy występują często wewnątrz tkanek. Po rozcięciu porażonej rośliny wewnątrz widać zbrunatniałe i gnijące tkanki. Na powierzchni łodyg pojawiają się są szare, rozległe plamy ze strukturami grzyba. W miejscu infekcji pęd łamie się.

Podobne objawy występują w przypadku: na łodygach - suchej zgnilizny, suchej zgnilizny kapustnych i zgnilizny twardzikowej; na liściach - mączniaka rzekomego, mączniaka prawdziwego.

Zapobieganie: prawidłowy płodozmian; rzadszy siew; niszczenie resztek pożniwnych; izolacja przestrzenna form jarych od ozimych; zwalczanie szkodników i unikanie uszkodzeń mechanicznych roślin rzepaku. Wiosną, w fazie formowania łodygi (BBCH 31–39) progiem szkodliwości jest 15–20% liści z objawami porażenia.

Zalecenia: Serenade ASO

 

KOMENTARZ OGÓLNY-  Dozwolone jest zaprawianie nasion rzepaku z INTEGRAL PRO w celu ograniczenia suchej zgnilizny kapustnych

 

 

SZKODNIKI

 

CHOWACZ CZTEROZĘBNY

Cechy: Owad średniej wielkości (2,5–3 mm) w kolorze szarobrązowym. Jego odnóża są rude. W miejscu połączenia pokrywy skrzydeł ma jasną kępkę włosów. Głowa jest zakończona długim, cienkim, zagiętym pod spód ryjkiem. Na nim umieszczone czułki, zagięte pod kątem prostym z widoczną bulwką na ich końcu.

 Żerowanie: Temperatura sprzyjająca nalatywaniu chrząszczy wynosi 7-10°C. Owady składają jaja w temperaturze 12-15°C w nerwach głównych liści oraz w ogonkach liściowych. Larwy żerują larw wewnątrz ogonków liściowych, co prowadzi do osłabienia transportu asymilatów z liścia. Z czasem liście żółkną i więdną. Larwy żerują też w rdzeniu łodygi. Przy dużym występowaniu chrząszczy może dochodzić do zahamowania wzrostu pędów. Wydrążony wewnątrz łodygi chodnik osłabia roślinę, powodując jej łamanie i często wtórne porażenia przez sprawców chorób.

 Możliwość pomyłki: z innymi chowaczami (ze szkodami powodowanymi przez chowacza brukwiaczka – ale uszkodzone przez niego pędy ulegają silnej deformacji i zakrzywiają się w kształt litery S); z żerem larw pchełki rzepakowej wewnątrz ogonków liściowych; z objawami szkód zgnilizny twardzikowej na łodygach - przedwczesna dojrzałość.

Cechy odróżniające: Owad szarobrązowy, z rudymi odnóżami i jasną kępką włosków na połączeniu pokryw skrzydeł. Na przedpleczu posiada cztery zęby i jasną plamkę. W stadium larwy odróżnia się od innych chowaczy miejscem żerowania – wewnątrz ogonków liściowych. Uszkodzona przez niego łodyga – w odróżnieniu od objawów żerowania larw chowacza brukwiaczka –nie krzywi się w kształcie litery „S”.

Zapobieganie: Minimum trzyletnie zmianowanie. Ograniczenie szkodliwości szkodnika można osiągnąć poprzez zastosowanie spinosadu, wyłącznie stosowanego  w okresie braku kwitnienia roślin.

 

 

CHOWACZ PODOBNIK

Cechy: Gatunek najmniejszy spośród chowaczy (2-3 mm). Pokryty jest szaroczarnymi łuskami. Jego odnóża, czułki oraz głowa są czarne. Głowa zakończona jest cienkim, długim, zagiętym pod spód ryjkiem.

Żerowanie: Owad nalatuje w temperaturach 13°C. Jaja składa, gdy łuszczyny osiągają długość 1-2 cm. Larwy żerując wewnątrz łuszczyn, wyjadają nasiona. W jednej łuszczynie pojawia się zwykle jedna larwa. Uszkodzona łuszczyna przedwcześnie żółknie i jest zdeformowana.

Możliwe pomyłki: z innymi chowaczami, żerowanie larw, z pryszczarkiem kapustnikiem (tylko, że larw pryszczarka jest znacznie więcej i są one dużo mniejsze); zdeformowanie łuszczyny przez chowacza podobnika może być błędnie przypisane gradobiciu.

Cechy odróżniające: szaroczarny kolor, praktycznie czarna głowa i kończyny, najmniejszy ze wszystkich chowaczy, larwy żerują wewnątrz łuszczyn.

Szkodliwość: Chowacz podobnik jest szkodnikiem łuszczynowym - larwy żerują w łuszczynach i niszczą nasiona.

Zapobieganie: niszczenie chwastów z rodziny krzyżowych; stosowanie optymalnego nawożenia mineralnego; usuwanie resztek pożniwnych przez odpowiednią agrotechnikę (podorywka, orka); izolacja przestrzenna od innych roślin kapustnych. Minimum trzyletnie zmianowanie.   Ograniczenie szkodliwości szkodnika można osiągnąć poprzez zastosowanie spinosadu, wyłącznie stosowanego  w okresie braku kwitnienia roślin.

 

PRYSZCZAREK KAPUSTNIK

Sprawca: Niewielkich rozmiarów muchówka z rodziny pryszczarkowatych. Ciało samców ma długość do 1,5 mm, a samic - 2–2,2 mm. Głowa z aparatem gębowym gryzącym oraz podstawa skrzydeł ma kolor czarny. Odwłok szkodnika jest koloru pomarańczowego. Larwy są ciemnozielone lub czarne i posiadają 8 par nóg odwłokowych.

Szkodliwość: Pryszczarek kapustnik powoduje uszkodzenie łuszczyn rzepaku. Szkody wyrządza głównie pierwsze pokolenie tego szkodnika. Najwięcej uszkodzeń roślin ma miejsce na obrzeżach plantacji. Rozwijające się larwy przyciągają owadożerne ptaki, które mogą dodatkowo uszkadzać rośliny rzepaku.

Objawy: Larwy pryszczarka kapustnika wysysają wewnętrzne ściany łuszczyn i uszkadzają nasiona. Po żerowaniu larwy pryszczarka łuszczyny często pozostają puste bądź żółkną, nabrzmiewają, ulegają zniekształceniom w okolicy wierzchołka, kurczą się i przedwcześnie osypują.  Larwy znajdujące się we wnętrzu łuszczyn niszczą zawiązki nasion.

Podobne objawy występują w przypadku: z objawami występowania czerni krzyżowych; uszkodzeniami powstałymi w wyniku gradobicia lub spowodowanymi przez ptaki.

Zapobieganie: precyzyjne zabiegi agrotechniczne; zrównoważone nawożenie; stosowanie mikroelementów, amonokwasów, biostymulatorów, izolacja przestrzenna od innych upraw roślin z rodziny kapustowatych; dobór odmian charakteryzujących się późnym terminem zakwitania. 

Zalecenia: Minimum trzyletnie zmianowanie, możliwy efekt ochronny przy zastosowaniu azadyrachtyny, możliwość łączenia z metodami biologicznymi, utrzymanie zielonej infrastruktury wokół pola