Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy

Zadanie 2.2. Aktualizacja i adaptacja dla warunków Polski optymalnych metod monitorowania i zwalczania kwarantannowego nicienia węgorka sosnowca (Bursaphelenchus xylophilus) oraz jego wektora - żerdzianki sosnówki (Monochanus galloprovincialis)

Cel i uzasadnienie zadania

Celem zadania będzie aktualizacja i adaptacja dla warunków Polski głównych elementów Programu działań, jakie należy realizować w celu niedopuszczenia do introdukcji na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej węgorka sosnowca, a w przypadku stwierdzenia jego obecności – jego zwalczenia oraz ograniczenia strat wyrządzanych przez ten organizm.

Cele te zostaną osiągnięte przez aktualizację stale rozwijanych na świecie metod monitorowania organizmów szkodliwych.

Metody monitorowania obecności węgorka sosnowca Bursaphelenchus xylophilus oraz jego naturalnego wektora - żerdzianki sosnówki (Monochamus galloprovincialis)
w drzewostanach z udziałem sosny oraz w międzynarodowych transportach drewna
i w przemieszczanych materiałach opakowaniowych.

Prace te będą stanowiły niezbędną kontynuację (w odniesieniu do wcześniejszych programów wieloletnich realizowanych przez Instytut) badań nad izolacją i identyfikacją nicieni występujących w drewnie. Dzięki badaniom zrealizowanym w Instytucie w ramach wcześniejszych programów wieloletnich, do znanych gatunków Bursaphelenchus z grupy „xylophilus” dodano 3 nowo opisane gatunki z Europy i 1 z Ameryki Pn., co stanowi znaczne uzupełnienie wiedzy w tym zakresie i zostało uwzględnione w przeznaczonym dla europejskich służb kwarantannowych zaktualizowanym Standardzie EPPO (PM7/4(3) - 2013) oraz w znowelizowanym kluczu do identyfikacji gatunków Bursaphelenchus z grupy „xylophilus” (Braasch, 2013).

Prace będą obejmowały izolację oraz identyfikację nicieni zasiedlających drewno przy wykorzystaniu klasycznych metod morfologicznych oraz aktualnie rozwijanych metod molekularnych.

Metody monitorowania występowania żerdzianki sosnówki (Monochamus galloprovincialis) w drzewostanach sosnowych oraz w transportowanym drewnie.

Prace te obejmą:

1. testowanie w warunkach Polski skuteczności dostępnych pułapek feromonowych - zarówno ich najbardziej przydatnej formy i rozmieszczenia w drzewostanie, jak i wykorzystywanych w nich feromonów;
2. ocenę potencjalnego wpływu istniejących praktyk leśnych (np. pozostawianie pozrębowych resztek ekologicznych, okresy przeprowadzania ścinki i wywozu drewna, itp.) na zmiany w populacjach żerdzianki sosnówki w drzewostanach.

W związku z tym, że obecnie głównym elementem programów ograniczania populacji węgorka sosnowca i strat powodowanych przez jego wystąpienie w drzewostanach Europy i Azji jest ograniczenie liczebności w populacjach jego wektora - żerdzianki sosnówki, w sytuacji przypadkowego zawleczenia tego nicienia do Polski i konieczności zwalczania główny nacisk powinien dotyczyć populacji tego owada - tj. monitorowania obecności Bursaphelenchus xylophilus w jego żerowiskach i w chrząszczach oraz ograniczania liczebności chrząszczy i ich rozprzestrzeniania się (uwzględniających bliskość odpowiednich drzewostanów, dostępność potencjalnego materiału lęgowego, itp.). Dlatego stałe uzupełnianie dostępnego w Polsce arsenału metod, które są ciągle doskonalone w różnych rejonach świata powinno być traktowane priorytetowo.

Harmonogram realizacji zadania z podziałem na etapy

Etap I – III: 2016 r. – 2018 r.

1. izolacja i identyfikacja nicieni zasiedlających drewno w Polsce - aktualizacja najbardziej skutecznych (precyzyjnych i szybkich) metod identyfikacji Bursaphelenchus xylophilus na tle pozostałych gatunków Bursaphelenchus;
2.  wyznaczenie rejonów najliczniej zasiedlonych przez populacje żerdzianki sosnówki (Monochamus galloprowincialis) - tj. najbardziej zagrożonych wystąpieniem i skutecznym rozprzestrzenianiem się Bursaphelenchus xylophilus w przypadku jego wystąpienia;
3. aktualizacja informacji literaturowych i ocena przydatności najnowszych metod monitoringu występowania i rozprzestrzeniania się żerdzianki sosnówki w Polsce (głównie z wykorzystaniem na bieżąco aktualizowanych pułapek feromonowych i sposobów ich stosowania).

Etap IV – V: 2019 r. – 2020 r.

1.  stała kontynuacja izolacji i identyfikacji nicieni zasiedlających drewno w Polsce - aktualizacja najbardziej skutecznych (precyzyjnych i szybkich) metod identyfikacji Bursaphelenchus xylophilus na tle pozostałych gatunków Bursaphelenchus;
2.  aktualizacja klucza komputerowego do identyfikacji nicieni występujących w drewnie, z uwzględnieniem nowych gatunków nicieni, zwłaszcza z rodzaju Bursaphelenchus, stwierdzonych podczas badań;
3.  opracowanie praktycznego programu monitorowania populacji żerdzianki sosnówki w Polsce (ich dynamiki, potencjału dyspersyjnego i pełnienia funkcji wektora dla nicieni Bursaphelenchus mucronatus (obecnie najlepszy wskaźnik ich przydatności do pełnienia funkcji wektora kwarantannowego Bursaphelenchus xylophilus).

W zadaniu będzie konieczna współpraca z instytucjami i jednostkami, które przez prowadzenie prac w zakresie wykonania sekwencjonowania i syntezy oligonukleotydów molekularnych, pomogą osiągnąć założone cele. Potrzebna będzie też kooperacja w zakresie wykonania pułapek do odłowu chrząszczy oraz ekspertyz laboratoryjnych.

W realizacji zadania uwzględnia się podróże służbowe. Będzie to udział wykonawców zadania w konferencjach i szkoleniach organizowanych w Polsce, w państwach Unii Europejskiej i spoza Unii Europejskiej, a związanych z tematyką zadania. Udział w konferencjach zagranicznych, skupiających specjalistów z całego świata, dotyczyć będzie monitorowania oraz zwalczania kwarantannowego gatunku nicienia węgorka sosnowca. Pozwoli on z jednej strony na propagowanie wyników uzyskanych w czasie realizacji zadania, a z drugiej na wymianę doświadczeń i wiedzy w tej dziedzinie, przez co wniesie istotne elementy merytoryczne do zadania i korzystnie wpłynie na jego realizację. Spotkania międzynarodowe pozwalają na utrzymywanie od lat istniejących stosunków naukowych, które mają istotny pozytywny wpływ na rozwój badań. Jednodniowe delegacje krajowe zaplanowane w zadaniu, związane będą z prowadzeniem doświadczeń stałych, dotyczących monitorowania dynamiki populacji Bursaphelenchus spp. (Bursaphelenchus mucronatus) oraz jego owada-wektora - żerdzianki sosnówki i z pobieraniem prób do badań nad obecnością nicieni z rodzaju Bursaphelenchus zasiedlających drzewa i drewno w Polsce.

Mierniki dla zadania z podziałem na lata

W każdym roku realizacji Programu zostanie wydana jedna publikacja.

Informacja o wykorzystaniu wyników

Uzyskane wyniki będą wykorzystywane w pracach inspektorów PIORiN, przeprowadzających rutynowe badania międzynarodowych transportów drewna (i opakowań drewnianych) w punktach kontroli granicznej oraz inspektorów i służb leśnych przeprowadzających lustracje drzewostanów pod kątem wykrywania potencjalnego wystąpienia kwarantannowego nicienia Bursaphelenchus xylophilus w Polsce, a także w działaniach podejmowanych w celu ograniczania jego rozprzestrzeniania się na nowe obszary w przypadku zadomowienia się tego nicienia w Polsce.